Omgaan met en leren geven van kritiek
“Mijn zoon zit op voetbal bij JO10 in onze plaatselijke voetbalvereniging van ons dorp. Elke week traint hij twee keer met zijn team en op zaterdag speelt hij een wedstrijdje. Hij is dol op voetballen en kan het ook best goed (maar dat zeggen waarschijnlijk alle papa’s😊). Ik ben mega trots op hem en ga graag naar de wedstrijden kijken. Maar als ik daar aan de kant van de lijn sta zie ik mijn zoon niet altijd op zijn best. Ik zie hem steeds ‘kleiner’ worden als de andere spelers opmerkingen naar hem roepen. Ook als de trainer hem een tip geeft werkt dit vaak averechts. Nu was ik er vorige week weer en volgde het spel enthousiast. In mijn enthousiasme schreeuwde ik een tip over het veld, bedoeld om mijn zoon te motiveren. Maar deze viel dus volledig verkeerd. Mijn zoon keek me boos aan, waarna hij verstijfde en bijna geen bal meer aanraakte. Hij was volledig uit zijn spel gebracht en dit bleef de hele wedstrijd hangen. Eenmaal thuis hebben we geprobeerd er over te praten, maar mijn zoon was volledig dicht geklapt. Dit bleef een aantal dagen hangen.”
Veel ouders zullen zich in dit verhaal herkennen. Kritiek geven doen we allemaal, vaak met de beste bedoelingen. We willen ons kind helpen, corrigeren of motiveren. Maar de manier waarop kritiek overkomt, is niet altijd hoe we het bedoelen. Zeker bij kinderen, die nog volop in ontwikkeling zijn, kan een kleine opmerking veel invloed hebben op hun zelfvertrouwen en gedrag.
Wat is kritiek?
Kritiek is een vorm van feedback: een reactie op iemands gedrag, prestatie of houding. Het doel van kritiek is vaak om iemand te helpen groeien, maar in de praktijk wordt het vaak ervaren als afwijzing of veroordeling. Kritiek raakt namelijk niet alleen wat we doen, maar ook wie we zijn. Zeker bij kinderen, die nog volop bezig zijn met het ontwikkelen van hun zelfvertrouwen en identiteit, kan kritiek hard binnenkomen. Bij kritiek gaat het niet alleen om de woorden die worden uitgesproken, maar ook om de toon, het moment en de intentie waarmee iets wordt gezegd. Wat voor de één klinkt als een ‘handige tip’, kan voor een kind overkomen als: “Je doet het niet goed.”
Wat is het verschil tussen positieve en negatieve kritiek?
Kritiek kan op verschillende manieren worden gegeven. Het verschil zit vaak niet in wat je zegt, maar in hoe je het zegt.
Positieve kritiek, ofwel constructieve feedback, is bedoeld om iemand verder te helpen. Het is gericht op gedrag, niet op de persoon. De boodschap is dat iemand kan leren en groeien, en dat fouten daarbij horen. Positieve kritiek voelt steunend: het laat merken dat je vertrouwen hebt in de ander.
Bijvoorbeeld: “Ik zag dat je vandaag goed je best deed om de bal af te spelen, misschien kun je volgende keer wat eerder kijken wie vrijstaat.”
Negatieve kritiek daarentegen is vaak veroordelend of beschuldigend. Het richt zich niet meer op het gedrag, maar op de persoon zelf. De boodschap die dan onbewust wordt overgebracht, is dat het kind niet goed genoeg is en dat kan iemand onzeker of defensief maken.
Bijvoorbeeld: “Je speelt echt slecht vandaag!” of “Wat doe je nou?!”
Negatieve kritiek roept vaak gevoelens op van schaamte, boosheid of verdriet. Een kind kan er onzeker van worden, bang om fouten te maken of zelfs vermijden om iets nieuws te proberen. Positieve kritiek daarentegen motiveert juist, omdat het gericht is op leren, verbeteren en groeien.
Hoe kan ik het beste omgaan met kritiek?
Kritiek ontvangen is niet gemakkelijk, zeker niet voor kinderen. Wanneer een kind kritiek krijgt, kan dat veel emoties oproepen: schaamte, verdriet, boosheid of frustratie. Sommige kinderen trekken zich terug, anderen reageren juist fel of sluiten zich af. Om goed met kritiek om te kunnen gaan, is het belangrijk dat kinderen leren onderscheid te maken tussen wie ze zijn en wat ze doen. Kritiek gaat over gedrag dat veranderd kan worden, niet over hun waarde als mens. Een kind dat dit leert, ontwikkelt veerkracht. Dat vraagt echter tijd, oefening en vooral een veilige omgeving waarin fouten maken mag. Help kinderen om te reflecteren op vragen als: “Wat kan ik hiervan leren?” in plaats van “Wat deed ik fout?" Wanneer kritiek gezien wordt als iets dat helpt in plaats van schaadt, wordt het een krachtig middel voor groei en ontwikkeling.
Hoe geef ik positieve kritiek?
Om kritiek effectief en helpend te maken, is het belangrijk om bewust te zijn van hoe en wanneer je iets zegt. Een liefdevolle benadering maakt het verschil tussen ontmoedigen en motiveren.
Dit zijn een paar richtlijnen om positieve kritiek te geven:
- Wees specifiek. Zeg duidelijk wat je hebt gezien en wat beter kan. Vermijd vage uitspraken als “je deed het niet goed”.
- Geef eerst erkenning. Benoem wat goed ging, voordat je aangeeft wat beter kan.
- Gebruik ik-boodschappen. “Ik zag dat…” of “Ik vind het knap dat…” klinkt minder aanvallend dan “Jij doet altijd…”
- Kies het juiste moment. Direct na een teleurstelling of mislukking is niet het beste moment om kritiek te geven. Wacht tot het kind weer rustig is.
- Blijf in verbinding. Zorg dat het kind voelt dat jij aan zijn of haar kant staat, ook als er iets te leren valt.
Wat kan ik als coach doen om kinderen en jongeren beter te leren omgaan met kritiek?
Als coach heb je een belangrijke rol in hoe kinderen leren omgaan met feedback. Jij kunt het verschil maken tussen een kind dat kritiek ziet als falen en een kind dat het ziet als een kans. Creëer een open, veilige sfeer waarin fouten maken niet afgestraft wordt, maar juist gezien wordt als onderdeel van het leerproces. Begin gesprekken over wat goed ging en wat er geleerd is, niet alleen over wat beter moet.
Zo kun je kinderen als coach helpen om beter met kritiek om te gaan:
- Normaliseer fouten. Zeg bijvoorbeeld: “Iedereen maakt fouten, dat hoort bij leren.”
- Benoem inspanning in plaats van resultaat. Focus op inzet, niet alleen op winnen of presteren.
- Leer kinderen feedback te geven aan elkaar. Zo leren ze op een respectvolle manier hun mening te uiten en ook feedback te ontvangen.
- Laat zien hoe jij zelf met kritiek omgaat. Kinderen leren door te kijken.
Een kind dat leert dat kritiek geen bedreiging is, maar een kans tot groei, ontwikkelt zelfvertrouwen én doorzettingsvermogen.
Wat kan ik ouders meegeven over dit onderwerp?
Ouders willen het beste voor hun kind. Hun intentie is liefdevol, maar soms kan hun manier van corrigeren onbedoeld pijn doen. Kritiek van een ouder komt vaak harder binnen dan van wie dan ook, juist omdat die band zo sterk is. Daarom is het belangrijk om met ouders te bespreken hoe zij op een ondersteunende manier kunnen reageren.
Met deze tips kunnen ouders hun kind op een fijne en opbouwende manier leren omgaan met kritiek:
- Geef complimenten die oprecht zijn. Benoem het gedrag (“Ik zag dat je bleef proberen”) in plaats van alleen het resultaat (“Goed gespeeld!”).
- Vermijd kritiek vanaf de zijlijn. Laat het coachen tijdens wedstrijden over aan de trainer.
- Praat thuis over gevoel. Vraag niet alleen “Hoeveel heb je gescoord?”, maar ook “Hoe voelde het om te spelen?”
- Laat kinderen zelf reflecteren. Vraag: “Wat vond je zelf goed gaan? Wat zou je volgende keer anders willen doen?”
- Toon begrip. Een kind dat zich afgewezen voelt door kritiek heeft eerst troost nodig, geen uitleg.
Wanneer ouders leren om kritiek te vervangen door oprechte feedback en aanmoediging, voelen kinderen zich gesteund in plaats van beoordeeld. Kritiek is onvermijdelijk, in het spel én in het leven. Maar als kinderen leren dat kritiek niet betekent dat ze falen, maar dat het een kans is om te groeien, geef je ze iets waardevols mee, namelijk zelfvertrouwen, veerkracht en de moed om te blijven proberen.
